Obesitas en corona: een gevaarlijk duo
Oudere mensen worden het hardst geraakt door het coronavirus, maar obesitas staat met stip op twee. Mensen met obesitas hebben een grotere kans op een ernstiger ziekteverloop en overlijden na infectie met het coronavirus. Gijs Goossens, universitair hoofddocent Humane Biologie, onderzoekt of bepaalde bloeddrukverlagers het risico kunnen verkleinen. “Obesitas is een belangrijke risicofactor, dus ik zou graag zien dat er in de in de media niet alleen nadruk wordt gelegd op voorkomen van besmetting, maar er ook aandacht is voor een gezonde leefstijl als je thuiswerkt of in quarantaine zit.”
Vijftig procent van de Nederlanders heeft overgewicht en veertien procent heeft obesitas. Door de huidige pandemie is Gijs Goossens bang dat die aantallen verder zullen toenemen, met alle gevolgen van dien. De ‘coronakilo’s’ grijpen om zich heen. “De lockdown-maatregelen en de quarantaines hebben effect op de lichamelijke activiteit en het eetgedrag. Sportactiviteiten en behandelprogramma’s voor mensen met obesitas (vaak in groepsverband) zijn sterk ingeperkt. Deze factoren kunnen, ook op korte termijn, het risico op cardiometabole aandoeningen verhogen. En zelfisolatie heeft ertoe geleid dat mensen meer aangewezen zijn op voedsel met een langere houdbaarheid in plaats van verse producten. Die bevatten vaak meer zout en vet. Zorgelijk als je weet dat iedere extra kilo tot extra gezondheidsproblemen kan leiden.”
Vetweefsel is een metabool orgaan
Het onderzoek van Goossens richt zich op metabole fenotypering van mensen met overgewicht en obesitas. Dat wil zeggen dat hij meer inzicht probeert te krijgen in wat er mis gaat in de stofwisseling en hoe dat kan verschillen van persoon tot persoon. “Tien tot dertig procent van de mensen met obesitas is nu nog “metabool gezond”: ze hebben geen hoge bloeddruk en normale hoeveelheden vetten en suiker in hun bloed. Gemiddeld hebben ze wel veel meer kans om binnen tien jaar type 2 diabetes en hart- en vaatziekten te ontwikkelen. Waarom de ene persoon met obesitas sneller bepaalde ziektes ontwikkelt dan de ander heeft te maken met factoren als leeftijd en geslacht. De vetverdeling over het lichaam en de ‘gezondheid’ van het vetweefsel lijken hierbij een centrale rol te spelen.”
Gijs Goossens, Universitair Hoofddocent Humane Biologie bij NUTRIM. Hij studeerde Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Maastricht en promoveerde hier in 2006 op ‘De metabole en hemodynamische effecten van het renine-angiotensine systeem in obesitas.’ Hij is voorzitter van de Wetenschappelijke Adviesraad van de Europese Associatie voor de Studie van Obesitas (EASO) en was tot juli 2020 tevens voorzitter van de Nederlandse Associatie voor de Studie van Obesitas (NASO).
De laatste 15 jaar ziet Goossens dan ook een enorme toename in het aantal studies op het gebied van de biologie van het vetweefsel. “Vet is echt een metabool orgaan; hier worden niet alleen de overtollige calorieën opgeslagen, maar het is ook betrokken bij heel veel fysiologische processen in ons lichaam. Zo weten we dat obesitas gepaard gaat met meer ontstekingen van het vetweefsel en een minder goed werkend immuunsysteem. Hoe meer vetweefsel hoe meer ontstekingen en dat draagt ook bij aan verstoringen in de suiker- en vetstofwisseling, waardoor de kans op hart- en vaatziekten en type 2 diabetes toeneemt. Inmiddels is duidelijk dat onder andere longaandoeningen, type 2 diabetes en hoge bloeddruk, maar vooral ook obesitas het ernstiger ziekteverloop en overlijden bij COVID-19 bepaalt. We weten dat mensen met obesitas vaak meer virusdeeltjes in hun lichaam hebben die ook langer aanwezig blijven dan bij mensen met een normaal gewicht. Als mensen met obesitas geïnfecteerd raken treedt er een minder effectieve immuunrespons op: het immuunsysteem maakt daardoor heel veel ontstekingsfactoren aan om het virus de kop in te drukken. Bij ernstige gevallen van COVID-19 zien we dit terug als een zogenaamde ‘cytokinestorm’. Een ongecontroleerde productie van ontstekingsfactoren die zich verspreiden door het lichaam met als gevolg orgaanschade.”
Vetweefsel als mogelijk reservoir voor het virus
In het eerste kwartaal van 2021 hoopt Goossens met de resultaten te komen van zijn onderzoek naar het effect van een RAAS-blokker (de angiotensine II type 1 receptor blokker valsartan), een bloeddrukverlager, op de hoeveelheid ACE2 receptoren in het buikvet van mensen met obesitas. Kan dit middel bijdragen aan een betere behandeling van COVID-19? “ACE2 is onderdeel van het zogenaamde renine-angiotensine-aldosteron (RAAS) systeem. De ACE2 receptor, de toegangspoort voor het SARS-CoV-2 virus dat verantwoordelijk is voor COVID-19, is ook aanwezig op de vetcellen. We denken dat de toegenomen vetmassa in mensen met obesitas kan dienen als een reservoir waar het SARS-CoV-2 virus zich kan vermeerderen”, aldus Goossens. “In eerder onderzoek hebben we aangetoond dat valsartan niet alleen de bloeddruk verlaagde, maar ook een gunstig effect had op de suikerstofwisseling. Ook zagen we een vermindering van bepaalde ontstekingscellen in het vetweefsel.” Als het klopt dat het vetweefsel een mogelijk reservoir is waar het virus zich vermeerdert en bijdraagt aan de hevige ontstekingsreacties in patiënten met COVID-19, dan zou je met RAAS-blokkers de vermeerdering van het virus en dus het ziektebeloop kunnen beïnvloeden, is de theorie. “Het zal niet de magic bullet zijn, maar toediening van RAAS-blokkers kan bijdragen aan het optimaliseren van de behandeling van COVID-19 patiënten. Er lopen momenteel verschillende klinische studies om dit te onderzoeken. Ons onderzoek zal bijdragen aan een beter inzicht hoe dit mogelijk werkt.”
Wake-up call
Goossens, die ook voorzitter is van de Wetenschappelijke Adviesraad van de Europese Associatie voor de Studie van Obesitas (EASO), heeft onlangs de relatie tussen obesitas en COVID-19 besproken met de Wereldgezondheidsorganisatie en de urgentie van maatregelen tegen de dubbele obesitas-COVID-19 pandemie benadrukt. “Het probleem zou op verschillende niveaus in de samenleving aangepakt moeten worden. Dat begint bij jezelf: gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging, het verminderen van stress en voldoende slaap kunnen binnen enkele weken al leiden tot een lagere bloeddruk, betere regulatie van je suikerspiegel, gewichtsverlies en een verbeterde werking van het immuunsysteem. Maar de aanpak van de obesitasproblematiek vergt ook een integrale aanpak van de overheid: het creëren van een gezondere leefomgeving door bijvoorbeeld meer speelplekken voor kinderen, het stimuleren van productverbetering en aanpassen van belasting op gezonde/ongezonde voeding etc. Ik hoop dat de huidige COVID-19 pandemie een wake-up call is om obesitas voortvarender aan te pakken. Tijd om de handen in elkaar te slaan en met meer daadkracht in te zetten op preventie en behandeling van obesitas.”
Lees ook
-
Onder druk wordt veel vloeibaar, zo liet de covid-pandemie zien. Karin Faber, hoogleraar neurologie en directeur patiëntenzorg van het Maastricht UMC+, en universitair docent management van zorginstellingen Daan Westra kijken terug op een woelige tijd.
-
Samen met haar masterstudenten onderzoekt Milena Pavlova de toegang tot gezondheidszorg voor ongedocumenteerde migranten. Haar bevindingen geven reden tot zorg: in veel landen heeft deze groep geen of weinig toegang tot gezondheidszorg, terwijl dat juist essentieel is.
-
Nog altijd is er een groot tekort aan orgaandonoren waardoor jaarlijks alleen al in Nederland en België honderden mensen overlijden. Schrijnend, zeker met de wetenschap dat één grote groep potentiële donoren wellicht niet eens weet dat ze hun organen kunnen afstaan: mensen die kiezen voor euthanasie...
